22 июнь наци Германиясе Совет берлегенә каршы сугыш башлаган көн буларак билгеләнә. Күптән түгел Русия президенты Владимир Путин, туры элемтә сөйләшүендә Сталин турындагы сорауга җавап биреп, аны сугышта җиңүгә алып барган җитәкче буларак бәяләргә чакырды. Сугыш алды матбугатын күзәтү исә бу сугыш корбаннарының күпкә азрак була алганлыгын, чынлыкта сугышны Сталин белән Һитлерның яшерен рәвештә килешеп 1939 елда ук башлаганлыгын күрсәтә. 1939 ел матбугатыннан күренгәнчә, Анлия, Франция һәм АКШ Совет берлеген фашизмга көчәю мөмкинлеге бирмәү, вакытында туктату эшенә кушылырга чакыра. Әмма Сталин киресенчә, наци Германиясе ягына баса һәм советлар белән фашистлар Польшаны үзара бүлешеп Икенче дөнья сугышын башлап җибәрә. Азатлык Qьzьl Tatarstan (хәзер "Ватаным Татарстан") газетында да басылып чыккан хәбәрләргә һәм мәкаләләргә күзәтү тәкъдим итә. Ул чорда татарлар латин имласын кулланган, әмма Сталин кушуы белән халыкны инде урыс хәрефләренә күчерә башлаганнар.
Сталин сугыш башында нигә фашизм ягында торган?
Сугыш алды матбугатын күзәтү чынлыкта сугышны Сталин белән Һитлерның яшерен рәвештә килешеп 1939 елда ук башлаганлыгын күрсәтә.
22
Һитлер гаскәрләре Польшада Сталин белән яшерен рәвештә килешенгән чик сызыгына таба хәрәкәт итә.
23
ТАСС нациларның Польшада "уңышлы рәвештә алга баруы" турында хәбәр итә.
24
Польша белән килешү төзегән Франция дә фашизмга каршы сугышка кушыла. Англия гаскәрләре Франциягә китерелә. АКШ фашистларга каршы сугышу өчен Англиягә һәм Франциягә очкычлар җибәрә.
25
Ә бу вакытта Мәскәү, фашистлар белән яшерен рәвештә килешенгәнчә, Польшаның көнчыгышын оккупацияләргә әзерләнә, резервистларгы оккупацион сугышка җыя башлый.
26
Канада да фашистларга каршы сугыш игълан итә.
27
Польшаның мондый хәлгә төшүен совет хакимияте аның яшәүгә сәләтсез дәүләт булуы белән аңлата.
28
Польшаны "паннар изүеннән азат итү"ен белдергән Германия гаскәрләре Польша шәһәрләрендә хәтта тыныч халыкның да каршылыгына очрый, андый каршылык булган шәһәрләрне очкычлар һәм авыр артиллерия белән бомбалаячагы турында кисәтә.
29
Польшада “тынычлык урнаштыру”, “изелгән халыкларны коткару” эшендә фашистларга Мәскәү дә ярдәм итә башлый. 17 сентябрьдә Совет гаскәрләре Польшага каршы, Фашистлар Германиясе ягында сугыш башлый. Бу карарны аңлатып Qьzьl Tatarstanда басылган мәкаләдә Польша “халыклар төрмәсе”, “милли азчылыкларны изүгә, талауга нигезләнгән” дәүләт дип атала.
30
“Илебезне бөек патриотлык күтәренкелеге чолгап алды. Митингларда дулкынландыручы речьләр яңгырый. Бу речьләрдә, митингларда кабул ителгән резолюцияләрдә Совет хөкүмәтенең зирәк тышкы политикасын тулысынча яхшы дип табу һәм Ватаныбыз файдасына бөтен көчне бирүгә хәзер тору чагыла”, диелә мәкаләдә.
31
Мәскәү белән Наци Германиясенең уртак белдерүендә Польшаны бергәләп басып алу “һөҗүм итешмәү турында төзелгән пактның рухына һәм эчтәлегенә” туры килүче гамәл дип аңлатыла һәм “Польша дәүләте җимерелү нәтиҗәсендә Польшада бозылган тәртипне һәм тынычлыкны торгызу” дип атала.
32
Матбугат совет гаскәрләрегең Польшада көн саен яңа шәһәрләрне яулап алуы турында хәбәрләр белән тула.
33
Бу хәбәрләрдән аңлашылганча, Мәскәү Польшага каршы сугыш башлаганнан соң, полякларның фашистларга каршы тору мөмкинлеге тагын да кими.
34
Һитлер идеяләрен халыкка таратуда татар матбугаты да катнаша. Фашизм юлбашчысының Данцигтагы чыгышы.
35
Кызыл армия Польшада яңадан-яңа шәһәрләргә "ирек байрагы" алып килә.
36
Польшаның көнчыгыш өлешләре Көнбатыш Украина һәм Көнбатыш Беларус дип атала.
37
Советлар белән фашистлар Польшада үз биләмәләренең чикләрен тамгалый. Мәскәү оккупацияләгән яңа территориясенә язучылар һәм артистлар җибәрә.
38
Оккупацияләнгән җирләрдә халыкка совет кинолары күрсәтә башлыйлар, матбугат халыкның шатлануы турында яза.
39
Совет гаскәрләре 22 сентябрьдә Брест шәһәрен басып ала һәм биредә фашистлар белән бергәләп Польшаны җиңүне бәйрәм итә башлый.
40
1939 елның 22 сентябрендә Брестта наци һәм совет хәрбиләре дусларча гәпләшә.
41
26 сентябрь санында чыккан интервьюда полковник Моисеев, Мәскәү журналисты сорауларына җавап биреп, басып алынган Новогрудок шәһәрендә “бигрәк тә балалар шатланалар, һәр җирдә аларның шат йөзләре күренә” дип сөйли. Мәскәү журналистын ул җирләрдәге азчылык халыкларның мәктәпләрдә милли телдә уку мөмкинлеге булу-булмавы да кызыксындыра.